عشقدن جانیمدا بیر پنهان مرض وار، ای حکیم
خلقه پنهان دردیم اظهار ائتمه، زنهار، ای حکیم!
وار بیر دردیم کی چوخ درماندان آرتیقدیر منه
قوی منی دردیم‌له درمان ائیله‌مه، وار، ای حکیم!
گر باسیب ال نبضیمه، تشخیص قیلسان دردیمی
آل امانت، قیلما هر بی‌درده اظهار، ای حکیم!
گل منیم تدبیر بیهوده‌مده سن بیر سعی قیل
کیم اولام بو درده آرتیقراق گرفتار، ای حکیم!
گؤر تنِ عریان ایله احوالیمی هیجران گؤنو،
وار ایمیش روزِ قیامت، قیلما انکار، ای حکیم!
چکمه‌یینجه چاره‌ی دردیمده زحمت بیلمه‌دین
کیم اولور درمانِ درد عشق دشوار، ای حکیم!
رنج چکمه صحّت اوچون، ال فضولی‌دن گؤتور
کیم قبول زحمت ائتمز ، بویله بیمار ای حکیم

مولانا حکیم ملا محمد فضولی

سیّد علی عمادالدّین نسیمی (۱۴۰۴-۱۳۷۰ میلادی)، آذربایجانلی عاریف و شاعیر حیاتی:
عمادالدّین نسیمی ۱۳۷۰ میلادی ایلده دونیایا گلیب، دوغوم یئری شیرواندیر . بعضی تحقیقاتچیلار اونون باکی دان اولدوغونو ادّعا ائدیر، بعضی لری ایسه نسیمی نین دوغوم یئرین شیروانشاه لارین پایتختی شاماخینی گؤستریرلر.
شاعیرین آتاسی سیّد محمّد شیرواندا یاخشی تانینان شخصیتلردن ایدی. نسیمی نین بیر قارداشی دا واریدی. اونون شاماخیدا یاشادیغی، شاه خندان تخلوصو ایله شعرلر یازدیغی و حاضیردا بو آدلا تانینان قدیم قبریستان لیقدا باسدیریلدیغی معلومدور. ایسلامدان سونراکی دؤورده شاماخی ایری مدنیت مرکزلریندن بیرینه چئوریلیر.
شاعیرین اثرلری نین تحلیلی گؤستریر کی، نسیمی شاماخیدا او دؤورون ان یاخشی اونیوئرسیتئتلری نین طلبینه جاواب وئره جک بیر درجه ده کامیل تحصیل آلا بیلیب. او، کلاسیک شرق و قدیم یونان فلسفه سینی، هابئله ادبیاتینی گؤزل منیمسه میشدیر.
نسیمی نین پوئزییاسیندا آذربایجانین، ائلجه ده دیگر شرق اؤلگه لری نین مشهور عالیم و شاعیرلری نین آدلاری تئز-تئز خاطیرلانیر. بونلاردان ابن سینا، خاقانی، نیظامی،فلکی، حلاج منصور، فضل الله نعیمی ، شئیخ محمود شبستری، اوحدی مراغه ای و باشقالارینی گؤستره بیلریک.
نسیمینی تبریزی نیسبه سینده تقدیم ائدن ابن العیماد حنبلی یازیر: او، حوروفیلرین شئیخیدیر، حلبده ساکین ایدی، طرفدارلاری چوخالدی ، ایش او یئره چاتدی کی، سولطان اونون اؤلدورولمه سینی امر ائتدی، بوینو وورولدو، دریسی سویولدو، چارمیخا چکیلدی.
نسیمی اوچ دیلده ( تورکجه ، فارسجا ، عربجه ) یازیب. او بیر زنگین فیلسوف کیمی ادبیاتدا پارلاییر.
نسیمی نین اثرلرینده “حاق” ایله “جومله عالم” آراسینداکی عئینیت اوچون “اینسان” آنلاییشیندان فایدا دوغولو . بئله کی، “اینسان” ان گئنیش حجمده “آللاه” حاققیندا، ان زنگین مضموندا ایسه “جومله عالم” ، یاخود اونون تظاهورلری حاقیندادیر. ان گئنیش حجملی آنلاییش اولان “حاق” ایله عئینیلشدیریلن “من” آنلاییشینا یالنیز بوتون یارانمیشلاری موطلق مجموعسو برابردیر.
نسیمی دیلین زنگینلیکلریندن غزل لرینده اؤزون مخصوص بیر اوستالیقلا ایستیفاده ائدیب. گاهدان شاعیر شئعرلرینی یالنیز خیطاب و ایفاده لی تکرارلار اوزرینده قورور:
نیگاریم، دیلبریم، یاریم، انیسیم، مونیسیم، جانیم
رفیقیم، همدمیم، عؤمروم، روانیم، درده درمانیم
دیل افروزوم، وفاداریم، جیگرسوزوم، جفاکاریم
خداوندیم، جاهانداریم، امیریم، به ییم و خانیم
فیلوسوف- شاعیرین پوئزییاسی چوخ تئز بیر زاماندا اورتا آسیا، تورکییه و ایران خالقلاری آراسیندا پوپولیارلیق قازانیر. حلاج منصورلا بیرلیکده اونون آدی اؤز عقیده سی اوغروندا غئیری- عادی صداقت و جسورلوق رمزینه چئوریلیر. اونون اثرلری بیر چوخ دیللره چئوریلیر و همین دیللرده یازیب – یارادان شاعیرلر اونو تقلید ائدیرلر. نسیمی نین شئعرلرینی خالق آراسیندا آوازلا اوخوماق و اونون حروفی ادّعالارینی تبلیغ ائتمک اوستونده بیر چوخلاری عذابلارا قاتلاشیر، حتّی جانلاریندان دا کئچیرلر.
نسیمی یارادیجیلیغی نین آنا خطی اینسانین آللاهلا عئینی لشدیریلمه سی و ایلاهیلیگی ادّعاسیندان کئچیر. نسیمی نین بو دوشونجه لرینی پوئتیک طرزده ایفاده ائله ین مشهور شئعر ده فیکریمیزی سوبوت ائدیر:

منده سیغار ایــــکی جهان ، من بو جهانه سیغمازام
گوهر لامکان منم ، کون و مکانـــــه سیغمـــــاز ام
عرشیله فرش و کاف و نون،منده بیلیندی جمله چــــون
کس ســـوزونی اوزالتما کی شرح و بیانه سیغمـازام
کون و مکاندیــــــــر آیتیم ، ذاتـــــه گئده ر بدایتیـم
سن بــو نشانیـــــــلن منی ، من بو شانه سیغمـازام
کیمسه گمان و ظن ایله ، اولمادی حقیله بیلیــــــش
حقی بیلن بیلیر کی من ظن و گمانه سیغمـــــازام
صورته بـاخ و معنی نی ، صورت ایچینده تانی کی
جسمـــــــــیله جان منم ولی جسمیله جانه سیغمازام
هم صدفــــــم،هم اینجی یم،حشر و صراط و سینجی یم
بونجا قماش و رختیـله من بـــو دکانه سیغمــازام
جانیله هم جهان منم ، دهریــــله هم زمــــــان منم
گؤر بـــو لطیفه نی کی من دهـر و زمانه سیغمازام
گـرچــــــــــــــه محیـط اعظمم ، آدم آدیـمدی آدمــم
واریـــــله کن فکن منم ، من بــــو مکانه سیغمازام
انجمیــــله فلک منــم ، وحی اولان ملک منـــــــــم
چک دیلینی سن ابسم اول من بو لسانه سیغمـــــــازام
ذره منم گونش منم ، چارله ، پنج و شش منــــــم
صورتی گؤر بیان ایـــله ، من بو بیـــــــانه سیغمازام
ذات ایــله هم صفاتیــــله ، قدریـــله هم براتیـــــــــله
گل شکر هم نباتیــــله ، بسته دهانـــــــه سیغمـــــازام
شهد منــم ، شــــــــکر منــم ، شمس منــم ، قمـر منـــم
روح روان باغیــشلارام روح و روانــــه سیغمــــازام
ناره یانـان شجر منم ، چرخــه چیـخان حجـــر منم
گؤر بو اودون زبــانه سین ، من بو زبانـه سیغمازام
گرچـــه بو گـــــــــون نسیمی یم، هاشمی یم،قریشی یـم
مندن اولـــودور آیتیم ، آیتــــه شانــــــــه سیغمازام
نسیمی

مرحبا،خوش گلدین ای روحی روانیم،مرحبا

جانیمی یاندیردی شوقون ای نگاریم هارداسان

گوزلریم نوری ایکی عالمده یاریم هارداسان

باغریمی قان ایلدی آجی فراقون گل ایرش

ای لبون وصلی شراب خوشگواریم هارداسان

فرقتون دردی منی گور کی نه مجروح ایله دی

ای گوزی نرگس حبیب گولعذاریم هارداسان

صبری یغمالدی شوقون قراریم قالمادی

ای منیم آرام صبریم بی قراریم هارداسان

ایله دی عشقون منی قلخان ملک تیرینه

ای گوزی قاشی بیلیک لی شهریاریم هارداسان

تا اوزون شوقوندان ایراغ اولموشام پروانه تک

یانیرام لیل و نهار ای نور و ناریم هارداسان

قاتی موشتاق اولموشام زلف و غذارین بویونا

ای اوزی گلشن ساچی مشک تاتاریم هارداسان

سندن آیری کونلومه یوخدور وفالی یار دوست

ای جفاسیز حسن کامل یار غاریم هارداسان

هجرون اوخی دلدی بو شوقونده یانان باغریمی

صورت و معنیده ای چابک سواریم هارداسان

بادایلن گوندر ساچین بویین منه هر صبحدم

ای کی یاندیم گئچدی حددن انتظاریم هارداسان

یار اوچون هر گوشه ده مین دیو اولور دشمن منه

ای سواد اعظم و محکم حصاریم هارداسان

عاشیقین جنات عدنی چون جمالون وصلیدیر

ای شراب کوثریم گئتمز خماریم هارداسان

چون نسیمی دور بوگون ایام عشقین خسروی

ای شکر لــب یار شیرین روزگاریم هارداسان

نسیمی

سن منه دلبر یئترسن اوزگه‌لر یار اولماسون

بیر اولور یار ایکی اولماز، ایکی زنهار اولماسون

باغریمی دوغرار فراقین خاری، ای جنّت گولی

نوبهار اولسون، گول اولسون، آرادا خار اولماسون

ای سکز جنات عدنین باغ و بستانی یوزون

گولدن آنین گلشنی بی برگ و بی بار اولماسون

کیمکه دیداریندن اوزگه نسنه ایستر، یادیلر

یئتمسون حقدن نصیبی، اهل دیدار اولماسون

فرقتین دردی منی بی‌خواب و گریان ائیلدی

دشمنین عمری دوکنسون بختی بیدار اولماسون

توتموشام عشقینله پیمان، قیلمیشام حسنونله عهد

آندن اوزگه عهد و پیمان، قول و اقرار اولماسون

یاپیجی حقدیر، خرابی اول یاپار معمور ائدر

حق یاپان معموره آیروغ کیمسه معمار اولماسون

زلفونون داریندا، شاها، آسیلان منصور ایدی

هر که منصور اولمادی، زولفونده بر دار اولماسون

اولموشام عینین کیبی بیمار، عشقیندن جدا

یارب او نرگسدن اوزگه کیمسه بیمار اولماسون

ای نسیمی، قیلما یارین سرّینی اغیاره فاش

تا که یار اولسون بو سرّه محرم، اغیار اولماسون

نسیمی

تا یوزون گؤردوم، نگارا، غمدن آزاد اولموشام

قوللوغوندا،پادشاهم،حسنونه شاد اولموشام

گــــلمیشم دیـــدارینه تا جـانیمی قــوربان ائدم

ای دوداغی جان شیرین، گؤر نه فرهاد اولموشام

تاپدی عشقین کونلوم ایچره حقه لایق بیر مقام

گؤر نه عالی وجه ایله مهرینده بنیاد اولموشام

تا جمالین مصحفیندن اوخورام سبع المثانی

سبعه خوانم، حافظم، قرآندا استاد اولموشام

من عراق ایچینده گزدیم بیر موحد گؤرمه دیم

عاشق مصرم، یئنه مشتاق بغداد اولموشام

قوللوغوندان تا ایراغ ائتدی منی دور فلک

حسرتیندن من غلام سرو آزاد اولموشام

چون سنی گؤردی نسیمی دیئر به آواز بلند

عشقله من آشنایم،عقلیله یاد اولموشام

نسیمی

ساقیا دولدور قدح چون یئتدی فصل نو باهار

مرغزار اولدی چمن سویله ر چمنده مرغ زار

گول چمنده پادشاه اولدی بزتدی مجلسی

لاله گلدی قوللوغا توتدی شراب خوشگوار

صبحدم بستانه ساری گل گشت اوچون عزم ائیله دیم

باغچادا گوردوم کی چیخمیش بیر حبیب گلعذار

دیشی اینجو، گوزی جادو، خالی هندو، بئلی مو

ساچی سنبل، خالی فلفل، اوزی چون گل، آغزی دار

خوب منظر، گوزی کافر، کیپریگی خنجر، قاشی یای

قد صنوبر، بویی عرعر، لاله ی تر، شول نگار

یوزی نون و گوزی عین و اوزی ری قامت الف

ساچی جیم و خالی میم و یوزی نقطه خط غبار

دلبریم بیر قیل بهاسی قیمتی دورد اقلیمه

بیری مصره، بیری چین و بیری هند و بیری لار

معرفتدن کوثر اولدی هم «نسیمی» چاکری

نسبتی یوخدور اونونلا عین دین و اختیار

نسیمی

من ملک جهان، جهان منم، من،

من حقّه مکان، مکان منم، من.

من کَون و مکان و کُن فکان ـ‌ام،

بیلگیل کی نشان، نشان منم، من.

من صورت معنیده حقم، من،

من حقّ عیان، عیان منم، من.

* * *

ای یوزون نور ذات یزدانی!

وی رُخوندور صفات رحمانی!

نسیمی 

فرقتوندن یاندی باغریم اوره گیم قان اولدی گل

گل کی رخسارون بو مرده جسمه جان اولدی گل

دونیانین ناز و نعیمی، باغ و بستانی منه

سنسیز ای سولطان خوبان بند و زندان اولدی گل

ایستدی لعلین فراقی جانیمی یاخماق ولی

شوقه یانمیش جانه لعلین آب حیوان اولدی گل

اول کونول کی دایمن ایشی سنونله وصل ایدی

یاندی شوقوندان اسیر درد هجران اولدی گل

جانیمین جانی وصالیندور وصالوندان اونی

تا کی اییردی فلک بیچاره بیجان اولدی گل

عاشقین باغ و گولستانی اوزون گلزاریدیر

هانسی گولزارین گولی گول سوز گولیستان اولدی گل

جنتین صحنینده طوبی واله و حیران و مست

قامتون حسنونده ای سرو خرامان اولدی گل

تا منی تقدیر یزدان ایله دی سندن جدا

کونلومون حالی پریشان دیده گریان اولدی گل

معجزاتوندان یاناغون، محکماتوندان ساچون

خار و خاشاکی جهانین ورد و ریحان اولدی گل

بحر بی پایانه شوقون جانیمی غرق ایله دی

گؤر نه بیداد ایله دی هجرون نه طوفان اولدی گل

بو نسیمی سندن آیری بیلدیگیم یوخدور وجود

درد و درمان، وصل و هجران، جمله یکسان اولدی گل

نسیمی

فراقی چکمه ین عاشیق، وصالین قدرینی بیلمز

جمیله اولمایان واصیل، جمالین قدرینی بیلمز

شب اسراده قوسینین ایکی نصف ائیله دی آیی

بو معجزدن اولان غافیل، هلالین قدرینی بیلمز

دوداغین سلسبیلیندن خبردار اولمایان جانسیز

اونون ماهییتی اود دور، زلالین قدرینی بیلمز

مدور نقطه ی خالون، ببک دن عینینه قوندی

ببک سیز قالسین اول گوزکی بو خالین قدرینی بیلمز

نهالون اعتدالیندان، اوتانار سدره و طوبی

بو قدی بنزه دن سروه، نهالین قدرینی بیلمز

سنی سندن دیلر کونلوم، نه دونیانین زر وگنجین

کی اول مالی سئون جانسیز، بو مالین قدرینی بیلمز

اوزوندور پرده آللاهین یمینی، کعبه سی، بیتی

یمینی بیلممیش هر کیم شمالین قدرینی بیلمز

گونش ماه تمامیندن زواله اوغراشور هر گون

نه دن شول آفتابی بی زوالین قدرینی بیلمز

لب لعلون وصالیندان جدا اولماق منه دوشمز

بو ذوقی بیلمه ین صوفی، بو حالین قدرینی بیلمز

"نسیمی" صوفی دگیشمز غموندن گئیدیگی شالی

کی اول صوفی صفاسیزدور بو شالین قدرینی بیلمز

نسیمی